“Szara strefa awangardy” Ewy Guderian-Czaplińskiej

W tomie zgromadzono najważniejsze teksty Autorki dotyczące nowatorskich działań artystycznych - polskich i zagranicznych - przypadających na okres międzywojenny.

Nakładem Wydawnictwa Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego ukazała się kolejna publikacja w ramach projektu Odzyskana Awangarda. „Szara strefa awangardy” to zebrane teksty pióra wybitnej badaczki Ewy Guderian-Czaplińskiej pod redakcją Małgorzaty Leyko i Wojciecha Dudzika. Książkę można kupić w księgarni „Prospero” IT oraz na stronie prospero.e-teatr.pl.

Zagadnienia dramatu awangardowego oraz awangardy teatralnej stanowiły ważny nurt badań zmarłej przedwcześnie Ewy Guderian-Czaplińskiej (1962–2020), związanej przez całe życie naukowe i zawodowe z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W niniejszym tomie zgromadzono najważniejsze jej teksty dotyczące nowatorskich działań artystycznych – polskich i zagranicznych – przypadających na okres międzywojenny. Pierwszą część publikacji stanowi przedruk książki „Szara strefa awangardy”, wydanej w 1998 i obejmującej zagadnienia twórczości dramaturgicznej Awangardy Krakowskiej: Jana Brzękowskiego, Jalu Kurka, Tadeusza Peipera i Juliana Przybosia.

W drugiej części tomu znalazły się teksty rozproszone, poświęcone dramatowi i teatrowi (nie tylko) awangardowemu, publikowane wcześniej w monografiach zbiorowych i czasopismach. Zamieszczone tu obok siebie pokazują pewną ewolucję zainteresowań Autorki, która od zagadnień początkowo związanych z dramatem, w późniejszych pracach przeszła do problemów kompozycji przestrzeni teatralnej oraz relacji między sztukami plastycznymi a teatrem. Tu ważne miejsce zajmują artykuły „Z czego buduje się tło sceniczne?” (o koncepcjach scenograficznych Iwo Galla), „Wyobrażone przestrzenie teatru Teresy Żarnowerówny” oraz „Nie obrazy – relacje. Nowe przestrzenie w awangardowych projektach teatralnych”, a także opis przedstawienia „Sen” Felicji Kruszewskiej w reżyserii Edmunda Wiercińskiego w Teatrze Nowym w Poznaniu (1927).

Kilka z tekstów zamieszczonych w drugiej części tej książki powstało w związku z zaangażowaniem Ewy Guderian-Czaplińskiej w prace zespołu realizującego w Instytucie Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego projekt „Odzyskana awangarda. Awangarda teatralna w Europie Środkowo-Wschodniej” w 2017 z okazji obchodów Roku Awangardy.

Oddając do rąk czytelników ten tematycznie skomponowany wybór tekstów Ewy Guderian-Czaplińskiej, pragniemy, aby dostrzegli w nich niezwykłą przenikliwość Autorki, a czasami wręcz przewrotność badawczą, doskonałą znajomość zjawisk i twórców, o których pisała, wielką inteligencję i otwarcie na dialog. A ci, którzy ją znali, zapewne odnajdą w tych zdaniach i frazach, tak charakterystyczne dla Ewy dowcip, bezpośredniość i radość życia.

Książka w cenie 35 zł dostępna będzie już wkrótce w księgarni „Prospero” IT – jedynej w Polsce specjalistycznej księgarni poświęconej w całości teatrowi.

Odzyskana Awangarda

U podstaw rozpoczętego w 2017 w Instytucie Teatralnym projektu Odzyskana Awangarda legła potrzeba głębszego poznania tradycji teatralnych krajów regionu oraz ich szerszego rozpropagowania poza nimi. Pierwszym etapem realizacji projektu było powołanie platformy badaczy teatru Europy Środkowo-Wschodniej. Platforma, tworzona przez teatrologów z 14 środkowoeuropejskich krajów: z Białorusi, Bułgarii, Chorwacji, Czech, Gruzji, Litwy, Łotwy, Polski, Rumunii, Serbii, Słowacji, Słowenii, Ukrainy i Węgier umożliwiała i nadal pozwala na wymianę wiedzy oraz swobodną dyskusję.

Rezultatami tej fazy projektu były dwie publikacje: antologia „Awangarda teatralna w Europie Środkowo-Wschodniej. Wybór tekstów źródłowych” pod red. Ewy Guderian-Czaplińskiej i Małgorzaty Leyko (znalazły się w niej teksty programowe, w większości nietłumaczone wcześniej na język polski, artystów historycznej awangardy teatralnej z 11 krajów – od Bułgarii po Węgry – poprzedzone obszernymi wstępami współczesnych badaczy) oraz książka „Reclaimed Avant-garde: Spaces and Stages of Avant-garde Theatre in Central and Eastern Europe”, pod red. Dariusza Kosińskiego i Zoltána Imre – efekt konferencji, która odbyła się w Instytucie Teatralnym w listopadzie 2017 roku.

Projekt ma na celu udokumentowanie i przedstawienie dorobku awangardy teatralnej Europy Środkowo-Wschodniej. Punkt wyjścia stanowi założenie, że siła oddziaływania niemieckiej i rosyjskiej awangardy teatralnej przesłoniła dorobek awangardy krajów leżących w pasie pomiędzy Niemcami i Rosją – od krajów nadbałtyckich po Bałkany i Kaukaz. Tymczasem kultura tych krajów wytworzyła oryginalne, własne projekty i rozwiązania, w jakiejś mierze będące przetworzeniem inspiracji płynących ze Wschodu i Zachodu, nieodmiennie jednak kierowanych poszukiwaniami własnego stylu teatralnego.

W ramach serii Odzyskana Awangarda, oprócz zbioru tekstów źródłowych z lat 1919–1939 „Polska awangarda teatralna 1919–1939. Antologia”, wspomnianych „Pism teatralnych” Łesia Kurbasa oraz książki “Szara strefa awangardy i inne szkice” Ewy Guderian-Czaplińskiej pod redakcją Małgorzaty Leyko i Wojciecha Dudzika, wydane zostaną także: oczekiwana od dawna nowa książka Małgorzaty Dziewulskiej, pisma teatralne Emila Františka Buriana pod redakcją Jana Jiříka w przekładzie Krystyny Mogilnickiej oraz leksykon awangardy teatralnej Europy Środkowo-Wschodniej (w języku angielskim).

Ostatnia publikacja będzie podsumowaniem projektu badawczego finansowanego przez Narodowy Program Rozwoju Humanistyki „Odzyskana Awangarda. Polska i środkowoeuropejska awangarda teatralna”.